رضوان كالپوش

خلاصه ای از زمین شناسی محور و مخزن سد کالپوش:

1-ریخت شناسی محور سد:

بخشی از جایگاه سد مخزنی کاپوش به دو علت زیر  بیرون از دره زو آبشار انتخاب شده است.

الف-سنگهای آهکهای نازک لایه سازند لار ، خرد شدگی زیاد دارند وبنابر این ضروری است همبری تنه سد با آنها کمتر باشد.

ب- پوشش گسترده ای که از نهشته های بادرفتی در ناحیه بوجود آمده  بصورتی است که هرچه بیشتر در محدوده مخزن سد باشد وبه این ترتیب موضوع آب بندی آن با اطمینان بیشتر امکان پذیر خواهد بود.

شیب دامنه راست در قسمت محوری سد از کف رودخانه در تراز 1312 متری تا تراز 1350 متری حدود 23 درجه است و بطرف تراز بالا تر شبی دامنه کمی ملایم تر می شود.در دامنه چپ شیبتا اندازه ای یکنواخت بوده وحدود 30 درجه است ، بنابر این درازای سد درتراز 1350 متری حدود 300 متر میباشد.

هیچ پدیده ریزشی در هر دو دامنه دیده نمی شود و دامنه راست پس از تراز 1350 متر به تدریج به بام برجستگی ( بهزبان بومی سرزو ) که بسیار هموار است نزدیک می شود .

شکل گیری دره زو آبشار به زیر فرمانه گسله ها ( گسله F2 ) و دره ها که در هر دو دامنه دیده می شود ، بوده است . گسله ها و زون گسله های جوان تر آنها را بریده و آبشارها و تنداب ها را پدید آورداند .

شیب لا یه های سنگ آهکی به طور کلی به سوی پایین بستر است ( شمال ) ، کف دره زو آبشار کم و بیش برهنه است و بطور محلی آبروفت کم ضخامتی در آن به وجود آمده که بخشی از آن سنگ کف را پوشانداند .

نمایی از پایین دست سد مخزنی کالپوش

2- سنگ های میزبان تنه سد کالپوش :

2-1-بخش پایینی سازنده لار :

سنگ آهکهای نازک لای تشکیل دهنده این بخش دارای ویژگی های زیر هستند:

 -ضخامت لایه ها بطور کلی از 6 تا 20 ساتنی متر تغییر می کند و میانگین آن برای بیشتر برونزدها حدود 10 سانتی متر است .

-بافت فشرده و ریز دانه آن ها بسیار چشم گیر است و بدین علت نفوذ پذیری لایه ها بطور مستقل ، خیلی کم است .

-رنگ سنگ آهک خکستری روشن تا کرم است ، ولی در برخی لایه ها رنگ صورتی دیده می شود که در این حالت فشرده تر می نمایند .

-گرهک های چرت ( CHert nodules ) بدون نظم خاصی از دیدگاه شکل و جایگیری در لایه ها در سراسر واحد پراکنده اند ولی به سوی بالا از تعداد آنها کاسته می شود و رنگ آنها خاکستری روشن تا تیره است .

-لایه های نازک در اثر گسلش به شدت خرد شده و آمیخته ای از تکه های کوچک و بزرگ را به وجود آورده اند که نفوذ پذیری مجموعه آنها خیلی زیاد شده اند .

در زونهای گسله ها ، خرد شدگی بیشتر بوده و توده سنگ به شدت سائیده شده و سوده خاک به وجود آمده است .

در میانه نازک لایه ها ، برخی از لا یه های ضخیم تر نیز تشکیل شده که در حالت کلی توده ای تر و سخت ترند و خرد شدگی آنها نیز کمتر می باشد زخامت آنها در حالت کلی بیش از 20 سانتی متر بوده و به 160سانتی متر هم میرسد .

-لایه های این بخش در قسمتهای سطحی تر که در مدت زمستان به زیر برف و یخ قرار می گیرند ، بر اثر هوا زدگی فیزیکی ( یخ بستن آب در درزها و شکافدار کردن آنها به علت افزایش حجم ) نمود بسیار پر درز و شکاف دارند که کارکرد یخی را آشکار می نماید .ژرفها این قسمت از 1 تا 5/1 متر بیشتر نیست و در سر زو دارای گسترش بیشتری است .

-ضخامت لایه ها در این بخش به تدریج به سوی بالا بیشتر شده و جهت آن نسبت به نازک لایه ها تغییر کرده است . ضخامت لایه ها بیش از 60 سانتی متر بوده و گاهی به 2 متر نیز می رسد و در این حالت و به ویژه در لا یه های ضخیم تر نمودهای کارستی مانند کاوک ها و حفرات انحلالی به طور پراکنده وجود دارد .

2-2-بخش ضخیم لایه تر سازند لار :

در دامنه های دره زو به سوی حسین آباد در دو جا با هم بری گسله و زون های گسله ای ، لایه های ضخیم تر سنگ آهک دیده می شود که آبشارهای دره زو نیز در آنها به وجود آمده اند . ضخامت آنها در حالت کلی بیش از یک متر و گاهی حتی بیش از 4 متر است و گرهک های چرت دار در آنها خیلی کم است . توان حل شدن این سنگ آهک ها خیلی بیشتر از بخش نازک لایه بوده و بزگ ترین حفره انحلالی ( غارچه ) این گستره نیز در آن به وجود آمده است . سنگ های این بخش از جایگاه سد کالپوش دورترند و روی بخش نازک لایه سازند لار قرار گرفته اند .

2-3-نهشته های پوششی :

این نهشته های که همه جا از دیده شدن سنگ های اصلی جلوگیری می کنند ، به ترتیب اهمیت و گستردگی عبارتند از :

الف –بادرفت ها : همان طور که پیش تر آمده ، این نهشته ها از جنس رس و فورش بوده و گاهی در آنها نوعی لایه بندی موازی سطح توپوگرافی در زمان گذشته دیده می شود .

ضخامت آنها خیلی متفاوت بوده و در دامنه ها و دره ها خیلی بیشتر می باشد .

ب – آبروفتها : این نهشته ها به طور کلی در حوزه آبگیر سد کالپوش و از جمله محدوده محور سد گسترش و ضخامت کمی دارند و شامل 2 واحد یکی آبروفت کف سر شاخه های رودخانه حسی آباد دیگر نهشته های ریز دانه تر سیل ابی می باشند .

ج –واریز ها و توده های لغزشی : واریزها نیز بعلت پوششی باد رفتی گسترش زیادی ندارند و در دره زوابشار و در پا دامنه دره پوشش کم ضخامتی را تشکیل می دهند . توده های کوچک لغزشی در دامنه های تخته بوم مرکزی در محدوده آب نمای چشمه ها دیده می شود که در اثر فرو ریختگی پوشش باد رفتی در اثر فرسایش زیر زمینی به یاری آبهای فرورو و زیر زمینی پدید آمداند .

3-2-3-ساختار زمین شناسی و ناپیوستگی های توده سنگ در حوالی سد کالپوش

الف –ناودیس حسین آباد : شیب لایه ها در برون زد های محدود سازند لار ، بطور محلی به سوی شمال ، شمال باختری است و بنابر این موقعیت جایگاهی سد در پهلوی جنوبی یک ناودیس است که محور آن در ناحیه جنگلی گلستان ، شمال روستای حسین آباد میباشد . بر اساس اندازه گیری های مختلف ، میانگین شیب ها 48 تا 50 درجه به سوی 326 درجه است ، بنابراین احتمالا محور ناودیس نیز همین وضعیت را داشته و راستای آن حدود 55 درجه است .

ب –گسله ها : در دره زوابشار هر دو سیستم گسله های شمالی – جنوبی و شمال خاوری – جنوب باختری دیده می شوند . مهمترین گسله در این جایگاه که وابسته به گسله حسین اباد میباشد ، در دامنه راست دره واقع بوده ( گسله F1 ) دارای شیب حدود 50 درجه بسوی خاور و از نوع راستگرد است جابجای افقی آن حدود 10 تا 12 متر دیده می شود و در گمانه EG8 تاثیر آن را به صورت خرد شدگی شدید وپدیده آب شتدگی مغزه ها و آثار خش لغزش می توان دید .

گسله دیگر ( F2 ) در کف دره قرار دارد از نوع راستگر بوده حدود 3 متر جابجای نشان می دهد و تاثیر آن در گمانه EG7 به صورت خرد شدگی شدید آب شستگی مغزه ها و درصد پایین مغزه های بازیافتی و نفوذ پذیری بالای بخش های فوقانی دیده می شود .

دو گسله فوق که از گروه گسله های شمالی - جنوبی به شمار میروند ، در سنگ پی تنه سد وجود دارند . گسله های گروه شمال خاوری – جنوب باختری بسیار مشخص تر و دارای زون خرد شده گسله آشکار میباشند که در آن ها سوده خاک ( GOUGE ) بوجود آمده و به آسانی  در برابر اب ها فرو رو دچار فرسایش زیر زمینی می گردد و این گروه از گسله ها که نزدیگترین آنها به تنه سد گسله F4 میباشد ، در هر دو سوی در ادامه دارند و به نظرمیرسد که از سیستم گسله های شمالی-جنوبی جوان ترند و اثار این گسله در گمانه EG6 که همراه با خرد شدگی شدید و هوازدگی زیاد مغزه ها و اثار خش لغزش بر روی سطح درزه ها مشاهده گردیده است و شیب این گسله حدود 60 درجه بسوی شمال باختر است .

گسله F5 نسبت به گروه شمال خاوری – جنوب باختری زاویه ای در حدود 30 درجه دارد و ادامه ان در دست چپ دره از حدود فاصله میان گمانه های EG3 و EG4 می گذرد که باعث خرد شدگی لایه ها در این ناحیه گردیده است .

ج- ناپیوستگیهای کوچک:درهر دو دامنه  بعلت نازک لایه بودن لایه های سنگ آهکی درزه های بوجود آمده در انها خیلی کوچکند و درازای آنها در حالت کلی از دو متر کمتر است. بررسیهای آماری درزه های اندازه گیری شده میرساند که دامنه راست دره، 78 درصد درزه ها با درازای میانگین 75 سانتیمتر و تنها 7 درصد آنها درازتر از سه متراند و بنابر این 16 درصد از درزه ها به طول 1 تا 3 متر.

در دامنه چپ این نسبتها عبارتند از :

8.1 درصد در .5 تا 1 متر، 2 درصد بزرگتر از 3 متر و 17 درصد 1 تا 3 متر.

چنانکه مشاهده میشود، دسته های مختلف درزه ها در دو دامنه دره از نظر وضعیت اختلاف دارند که میتوان علت آنرا به کارکرد گسلهای بیشتر در دامنه راست نسبت داد . از آنجا که خرد شدگی طولی سنگ ( نازک لایه های سازند لار ) در دمنه چپ خیلی بیشتر است، باعث شکستگیهای مهمتری در دامنه چپ گردیده است و آثار آن بصورت خرد شدگی و هوا زدگی شدید و پر شدن درزه ها بوسیله رس و کلسیت در گمانه های اکتشافی و کنترلی در جناح چپ دیده میشود.

ویژگیهای دیگر نا پیوستگیها مانند طول، باز شدگی و کیفیت سطح درزه ها وپر شدگی آنها توسط مواد مختلف، در مغزه های حاصل از حفاری گمانه ها بطور مفصل بررسی گردیده که در قسمتهای بعدی آمداست.

محدوده مخزن و ریخت شناسی آن:

مخزن دارای دو شاخه اصلی است : یکی در دست راست ( رودخانه پل شاه ) و دیگری در دست چپ ( دره کل جعفر ) و دره های پیوسته به آن. این شاخه های تخت بوم مرکزی را دور میزنند و سطح دریاچه پشت سد تا حدود لبه های آن خواهد رسید. شیب کف رودخانه دست چپ 3 درصد و درازای دریاچه درآن 1500 متر است. شاخه راست که مهمتر است دارای دو قسمت است. یکی بنام رودخانه پل شاه بوده و در شمال بوده و در شمال تخت شاه واقع است شیب کف آن 2 درصد میباشد و دیگری با روند شمالی- جنوبی و شیب حدود 1 درصد میباشد و پهنترین قسمت مخزن محسوب میشود. شاخه دست راست مجمو عا حدود 3.5 کیلومتر درازا دارد . از ویژگیهای مهم ریختاری میتوان دامنه های هموار و لبه های دال بری شکل و بی نظم ذکر نمود. در مورد چگونگی تشکیل محیط بسته ای که در جای تخت بوم بوجود آمده احتمال وجود یک گسله در راستای 45 درجه را باید درنظر دشت که موجب پایین افتادگی قسمتی از این ناحیه شده و بدین ترتیب کف این پایین افتادگی از کف سنگی دره زو آبشار پایینتر رفته است.

سنگهای میزبان مخزن سد و ساختار آن :

تنها در دامنه راست دره پل شاه  و نیز دریک جادر دره کل جعفر ، برونزدهای سازند لار دیده می شود . به استثنای  این نقاط سراسر مخزن درون نهشته های پوششی جای دارد .سنگ کف این پوششش، نازک لایه های سنگ آهک لار می باشند که شیب عمومی آنها بسوی شمال خاوری است. و پهلوی یک ناودیس را مشخص می کنند که محور آن در ناحیه روستای حسین آباد  و گسله احتمالی سوداغلن – قوشه این سازند را در کنار سنگهای کهن تری قرارداده که به احتمال زیاد از مارن ها و شیلهای خوش ییلاق میباشند.

نمایی از مخزن سد و بالادست سد مخزنی کالپوش

سر ریز سد مخزنی کالپوش :

کوه سرزو که در دست راست دره  زو آبشار  واقع است ، دارای بام هموار وکم شیبی است که مناسبترین جایگاه برای ساختن سر رزی آزاد در نظر گرفته شده است. محور سر ریز در راستای حدود 145 درجه در نظر گرفته شده که کم و بیش عمود بر لایه های نازک سنگ آهکی سازند لار میباشد. شیب لایه ها از 35 تا 50 درجه تغییر میکند وبه سوی شمال باختری که به ناودیس حسین آباد نزدیک میشود از مقدار شیب ها کاسته شده است. بلند ترین نقطه در این محور در تراز 1356 متری است. فرایند های هوازدگی موجب شده که لایه ها بشدت ترکدار و شکسته شوند ودر نتیجه آسان کندنی محسوب میگردند. قسمتی از دامنه پوشیده از بادرفت است که در محل سرریز در یورش آب بسیار کم توان و باید توجه ویژه ای به آنها شود. با توجه به موقعيت قرارگيري ايستگاه پمپاژ و تآسيسات وابسته آن سر ريز به تكيه گاه چپ منتقل شده است.

سرریز سد مخزنی کالپوش

نمایی از برج بگیر و تخلیه کننده تحتانی سد مخزنی کالپوش